متن سخنرانی القاب حضرت زهرا س

بسم الله الرحمن الرحیم

نام ها و القاب فاطمه علیهاالسلام

نام ها و القاب فاطمه علیهاالسلام هر یک بیان کننده ی گوشه ای از شخصیت نورانی او هستند، از این روی می توان آشنایی با این نام ها را سرفصل و منبعی مختصر و مطمئن برای شناخت همه جانبه ی او دانست. در این بخش برخی از نام ها و القاب او را برمی شمریم.

سیده (بانو)، انیسه حوراء (انسان بهشتی)، نوریه (موجودی از نور)، حانیه (دلسوز فرزندان)، عذراء (دوشیزه)، کریمه (بزرگوار)، رحیمه (با محبت)، شهیده (شهید شده ـ گواه)، عفیفه (پاکدامن)، قانعه (قانع ـ کم توقع)، رشیده (به حد رشد رسیده)، شریفه (شرافتمند)، حبیبه (دوست)، محرّمه (گرامی)، صابره (پایدار)، سلیمه (بی عیب)، مکرّمه (بزرگوار)، صفیّه (برگزیده)، عالمه (دانشمند)، علیمه (دانا)، معصومه (بی گناه)، مغصوبه (حقش غصب شده)، مظلومه، میمونه (با برکت)، منصوره (یاری شده)، محتشمه (با احترام)، جمیله، جلیله، معظّمه، حامله البلوی بغیر شکوی (بلاکش بی شکایت)، حلیفه العباده و التقوی (قسم خورده پرستش و پرهیزکاری)، حبیبه الله، بنت الصفوه (دختر برگزیده)، رکن الهدی (پایه هدایت)، آیه النبوّه، شفیعه العصاه (شفاعت کننده ی گناهکاران)، أمّ الخیره (مادر نیکوکاران)، تفّاحه الجنه (سیب بهشتی)، مطهره، سیده النساء، بنت المصطفی، صفوه ربها (برگزیده ی پروردگار)، موطن الهدی (جایگاه هدایت)، قرّه العین المصطفی (نور چشم پیامبر)، بضعه المصطفی (پاره ی تن پیامبر)، مهجه قلب المصطفی، بقیه المصطفی (بازمانده پیامبر)، حکیمه، فهمیه، محزونه، مکروبه (دل شکسته)، علیله (بیمار)، عابده، زاهده، قوامه (شب زنده دار)، باکیه (گریه کننده)، بقیه النبوه، صوّامه (بسیار روزه گیر)، عطوفه، رئوفه، حنّانه (غمخوار و با محبت)، برّه (نیکوکار)، شفیعه، انّانه (دردمند)، والده السبطین (مادر دو نواده پیامبر)، دوحه النبی (شاخسار پیامبر)، نور سماوی (نور آسمانی)، زوجه الوصی (همسر جانشین پیامبر)، بدر تمام (ماه شب چهارده)، غرّه غرّاء (سپیدروی نورانی)، روح ابیه، درّه بیضا (گوهر تابناک)، واسطه قلاده الوجود (حلقه اتصال زنجیره هستی)، درّه بحر الشرف و الجود (درّ دریای شرف و سخاوت)، ولیّه الله (دوست خدا)، سرّالله، امینه الوحی (امین وحی الهی)، عین الله (دیده ی خدایی)، مکینه فی عالم السماء (دارنده ی جایگاه در عالم آسمان)، جمال الآباء (موجب زیبایی پدران)، شرف الابناء، درّه بحر العلم و الکمال، جوهره العزّه و الجلال، قطب رحی المفاخر السّنیه (چرخ آسیای افتخارات والا)، مجموعه المآثر العلیه (گرد آورنده ی یادگارهای برین)، مشکوه نور الله (چراغدان نور خدا)، زجاجه (شیشه نور خدا)، کعبه امال اهل الحاجه، لیله القدر، لیله مبارکه، ابنه من صلّت به الملائکه، قرار قلب امّها، عالیه المحل (بلند جایگاه)، سرّ العظمه، مکسوره الضلع (پهلو شکسته)، رفیض الصدر (سینه شکسته)، مغصوبه الحق، خفیّ القبر، مجهوله القدر، ممتحنه (آزمایش شده)، المظلوم زوجها، المقتول ولدها و کوثر.(17)

از چشمه ی نور

در این بخش به تعدادی از القابی که براساس نزول آیات قرآن به حضرت فاطمه اعطا شده است می پردازیم.

1 ـ کوثر

«انّا اعطیناک الکوثر. فصلّ لربّک وانحر. انّ شانئک هوالابتر»

زمانی که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله دو تن از فرزندان پسر خود (عبدالله ـ قاسم) را از دست داد، دشمنان او لب به کنایه و شماتت گشودند. از جمله عاص بن وائل،(18) حضرت را «ابتر» (مقطوع النسل) خواند، چنین شماتتی برای پیامبر سخت آزار دهنده بود، لذا خداوند به وسیله ی نزول سوره ی کوثر پیامبرش را خشنود کرد. برای «کوثر» بیست وپنج معنا ذکر کرده اند و علامه ی طباطبایی معتقد است با توجّه به معنای آخرین آیه که دشمن پیامبر صلی الله علیه و آله را ابتر معرفی می کند، فقط «کثرت نسل پیامبر صلی الله علیه و آله » منظور خواهد بود.(19)

امام فخر رازی مفسّر بزرگ و متعصّب اهل سنّت نیز می نویسد: «مراد از کوثر، فرزندان پیامبر است، چون این سوره در رد کسی که بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله طعن زد و گفت او فرزند ندارد، نازل شد. پس معنای کوثر آن است که خداوند نسلی به او عطا کرد که در گذر زمان باقی می مانند…»(20)

2 ـ مطهره

«انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا»(21)

ام سلمه، همسر گرامی پیامبر صلی الله علیه و آله می گوید: «روزی فاطمه در حالی که ظرف سفالی در دست داشت و حسن و حسین در کنارش بودند، نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمد. حضرت فرمود:, پسر عمویت را نیز صدا کن.، علی هم آمد. پیامبر امام حسن را روی زانوی راست و امام حسین را روی زانوی چپ نشاند. علی و فاطمه هم یکی در پشت سر و دیگری در جلو نشستند. رسول خدا فرمود:, بار الها! این ها اهل بیت من هستند. تمام پلیدی ها را از این ها برطرف کن و آنان را پاکیزه کن.»(22) در منابع اهل سنت نیز به طرق مختلف از ام سلمه (با تفاوت هایی در متن حدیث) روایت شده که این آیه در خانه ی او نازل شد.(23) این مضمون در بیش از هفتاد روایت که در میان آن ها راویان اهل سنت بیش از شیعه هستند نقل شده است. فخر رازی نیز می نویسد: «در جریان مباهله ی پیامبر با علمای نجران، رسول اکرم بعد از بازگشت از مباهله، آیه ی تطهیر را در حق علی، فاطمه، حسن، حسین، تلاوت فرمود.»(24)

3 ـ محبوبه

«قل لا اسئلکم علیه اجرا الا الموده فی القربی و من یقترف حسنه نزد له فیها حسنا ان الله غفور شکور»(25)

ابن عباس می گوید: «چون اسلام پس از هجرت به مدینه استحکام یافت، انصار گفتند نزد پیامبر برویم وبگوییم در گرفتاری هایی که پیش می آید، اموال ما در اختیار تو است و می توانی استفاده کنی. آیه ی شریفه نازل شد که: «بگو من جز مودت و دوستی خویشاوندانم اجر و پاداشی از شما نمی خواهم و هر که کار نیکو کند ما بر نیکویی او می افزاییم که خدا بسیار آمرزنده و پذیرنده ی شکر بندگان است»

محی الدین عربی در تفسیر آیه می نویسد: «معنای آیه به طور کلی نفی پاداش خواستن است. زیرا ثمره ی دوستی و محبت اهل بیت نصیب دوستداران آنان است، روشن است که محبت اقتضای تناسب روحانی بین محب و محبوب دارد و سبب حشر آنان با یکدیگر است… بنابراین دوستدار آنان جز کسی که خدا و رسولش را دوست دارد و خدا و رسول هم او را دوست دارند نیست، چرا که اگر محبوب خدا نبودند، رسول الله هم آنان را دوست نمی داشت. مراد از اهل بیت همان چهار نفری هستند که در روایت ذکر شده اند.»(26) سپس روایت ابن عباس را ذکر می کند که از رسول خدا پرسیدیم: «قربی» که دوست داشتن شان بر ما واجب شده چه کسانی هستند؟ فرمود: «علی، فاطمه و دو فرزندش»(27)

علامه ی طبرسی نیز می نویسد رسول خدا فرمود: «خداوند پیامبران را از درختان مختلفی آفرید و من و علی از یک درخت آفریده شدیم. من ساقه ی درختم و علی شاخه ی آن، فاطمه شکوفه، حسن و حسین میوه های آن و پیروان ما برگ های آن، هرکس به شاخه ای از شاخه های آن دست گیرد نجات می یابد و آن که انحراف یابد، سقوط خواهد کرد؛ حتی اگر بنده ای هزار سال عبادت کند و هزار سال دیگر و هزار سال دیگر هم عبادت کند. چنان که چون مشک کهنه شود ولی ما را دوست نداشته باشد، خداوند او را با سر در آتش می افکند سپس آیه ی مودّت را تلاوت فرمود.»(28)

4 ـ برّ (نیکوکار)

«ان الابرار یشربون من کأس، کان مزاجها کافورا، عینا یشرب بها عبادالله یفجّرونها تفجیرا. یوفون بالنذر و یخافون یوما کان شرّه مستطیرا و یطعمون الطعام علی حبه مسکینا و یتیما و اسیرا»(29)

ابن عباس می گوید: «حسن وحسین علیهماالسلام مریض شدند. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله همراه تعدادی از یاران به عیادت آنان آمد و خطاب به علی علیه السلام فرمود:, خوب بود برای شفای فرزندان خود نذر می کردی!،

علی، فاطمه (بنابر قولی حسن و حسین) و فضه نذر کردند که اگر آن دو شفا یابند، سه روز روزه بگیرند. چندی نگذشت که آن دو شفا یافتند. خانواده نیز به نذر خود عمل کرد و چون در منزل چیزی نبود، علی علیه السلام سه مَن جو قرض کرد. فاطمه یک سوم آن را آسیاب کرد «به تعداد اعضای خانواده نان پخت؛ امّا لحظه ی افطار مسکینی آمد و تقاضای نان کرد. آن ها نیز نان خود را به او دادند. روز دوم یتیم و روز سوم نیز اسیری آمد و آنان باز طعام خود را به آن ها دادند و خود با آب افطار کردند. روز بعد علی علیه السلام دست فرزندانش را گرفت و نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله رفت. پیامبر صلی الله علیه و آله مشاهده کرد که آنان از شدت گرسنگی بر خود می لرزند. فرمود: چقدر ناراحت شدم که شما را این گونه دیدم. آن گاه برخاست و به همراه آنان به خانه ی دخترش فاطمه آمد. فاطمه را دید که از شدت گرسنگی شکمش به پشت چسبیده ولی با این حال در محراب عبادت است. در این لحظه جبرییل نازل شد و گفت:, بگیر ای محمد! خداوند تو را درباره ی خاندانت تبریک می گوید و آن گاه حضرت را به خواندن آیاتی از سوره دهر واداشت.،(30)

5 ـ بحر

«مرج البحرین یلتقیان * بینهما برزخ لایبغیان»(31)

علامه ی بحرانی می نویسد: «مراد از بحرین علی و فاطمه هستند که هیچ گاه بر یکدیگر سرکشی نمی کنند.»(32)

ابن عباس معتقد است برزخ میان آن دو مهر و محبتی است که از بین رفتنی نیست. بعضی دیگر از روایات بحرین را دو دریای علم علی و حلم فاطمه دانسته اند.(33)

6 ـ مشکوه

«الله نور السموات والارض مثل نوره کمشکوه فیها مصباح* المصباح فی زجاجه* الزجاجه کانّها کوکب دری یوقد من شجره مبارکه زیتونه لاشرقیه ولاغربیه…»(34)

طبق روایت امام صادق علیه السلام (مشکوه) بر فاطمه علیهاالسلام تطبیق شده است و او را ستاره ی درخشان در آسمان زنان دنیا، زنان بهشت و زنان دو عالم و (کوکب دری بین نساء العالمین) شمرده اند.(35)

7 ـ ذریه

«والذین یقولون ربنا هب لنا من ازواجنا و ذریاتنا قرّه اعین واجعلنا للمتّقین اماما»(36)

ابوسعید خدری به نقل از پیامبر صلی الله علیه و آله در معنای آیه می نویسد: «منظور از (ازواجنا) خدیجه، (ذریّاتنا) فاطمه و (قره اعین) حسنین و (امام) علی است.»(37)

8 ـ سیده النساء

«فمن حاجّک فیه من بعد ما جاءک من العلم فقل تعالوا ندع ابناءنا و ابناءکم و نساءنا و نسائکم و انفسنا و انفسکم ثمّ نبتهل فنجعل لعنه الله علی الکاذبین»(38)

شأن نزول این آیه چنین است که:

مسیحیان نجران که عیسی را فرزند خدا می دانستند و تولّد فرزند را بدون پدر باور نمی کردند، به سخنان پیامبر صلی الله علیه و آله درباره ی تولّد حضرت عیسی ایراد می گرفتند. پس از لجاجت آن ها دستور مباهله نازل شد.

و پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «طرفین دست به سوی آسمان بلند کنیم و از خدا بخواهیم حق را پیروز و باطل را ریشه کن کند.

پس از قرار مباهله، اسقف نجران به نمایندگانش رو کرد و گفت:, اگر دیدید محمد تنها با فرزندان و اهل بیت خود آمد،، مباهله نکنید، همین طور هم شد و روز موعود همه پیامبر صلی الله علیه و آله را به همراه فاطمه، علی، حسن و حسین علیهم السلام دیدند. پیامبر فرمود:, اللهم هؤلاء اهلی.

سپس به آن ها گفت:, وقتی دعا کردم. آمین بگویید.، رئیس گروه نجرانی ها وقتی آن ها را شناخت به همراهانش گفت: «ای جماعت نصاری، صورت هایی را می بینم که اگر از خدا بخواهند کوهی را از زمین برکند، به دعای آنان این کار را می کند. با اینان مباهله نکنید که هلاک خواهید شد و تا روز قیامت دیگر هیچ نصرانی روی زمین نخواهد ماند.»(39)

مفسران شیعه و سنی در این که مراد از انفسنا علی و ابناءنا حسن و حسین و نساءنا فقط فاطمه است اتفاق نظر دارند.(40)

نکته ظریف این است که دعوت آیه ی شریفه شامل همه ی فرزندان، زنان و جان ها می شود(41) و در عین حال پیامبر صلی الله علیه و آله فقط این چهار نفر را آورد و این دلیل برتری آن ها بر همه فرزندان، زنان و جان های دیگر است. و البته در مواردی دیگر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرموده بود:

«ابنتی فاطمه سیده نساء العالمین؛

دخترم فاطمه بانوی زنان عالم است.»(42)

پی نوشت ها:

1 ـ محمدجواد غفورزاده (شفق).

2 ـ امالی شیخ صدوق، ص 475.

3 ـ اصول کافی، ج 1، ص 457، (به سال تولد به نقل از روایت امام باقر علیه السلام ) و کشف الغمّه، ج 2، ص 76. شیخ طوسی و اکثر محقّقان بیستم جمادی الثانی دانسته اند و در روز جمعه سال دوم بعثت، سال پنجم، پنج سال پیش از بعثت و … نیز نقل کرده اند ولی نظریه ی قوی همان روایت امام باقر و صادق علیهماالسلام است.

4 ـ برخی معتقدند وی دوشیزه بود که با پیامبر ازدواج کرد. بحارالانوار، ج 8، باب زنان پیامبر از احمد بلاذری، خدیجه، علی محمد علی دخیل، دکتر فیروز حریرچی، ص 11.

5 ـ تاریخ خمیس، ج 1، ص 263.

6 ـ بحارالانوار، ج 16، ص 78؛ عوالم، ج 16، ص 15. برای مطالعه ی بیشتر به زندگی حضرت خدیجه علیهاالسلام در ماهنامه ی فرهنگ کوثر، ش اول، نوشته ی نگارنده مراجعه کنید.

7 ـ در طول سال های حیات پیامبر، همچنین بعد از رحلت وی فاطمه علیهاالسلام بارها به این سخنان استشهاد می کرد ولی مخالفان هرگز پرده ی غفلت را از دیده ی خود کنار نزدند.

8 ـ ریاحین الشریعه، ج 2، صص 255 و 256.

9 ـ روض الفائق. ص 214 نقل از 360 داستان از فضایل مصائب … عباس عزیزی، موضوع سخن گفتن حضرت زهرا را چند تن از محدّثان اهل سنّت نیز نقل کرده اند از جمله حسن بن مولوی در تجهیز الجیش، عبدالرحمن صغوری، علامه قندوزی و … برای اطلاع بیشتر به احقاق الحق رجوع شود.

10 ـ بحارالانوار، ج 43، ص 10.

11 ـ همان، صص 12 و 14.

12 ـ همان، ص 13.

13 ـ همان، ص 13.

14 ـ سوره ی روم، آیات 4 و 5؛ معانی الاخبار، ص 396.

15 ـ علل الشرایع، ص 178.

16 ـ همان، ص 179.

17 ـ فاطمه زهرا. شادمانی دل پیامبر، صص 286 ـ 290.

18 ـ الدر المنثور، ج 6، ص 402.

19 ـ المیزان، ج 7، ص 370.

20 ـ تفسیر کبیر، فخر رازی، ج 32، ص 122.

21 ـ احزاب/ 33.

22 ـ بحار الانوار، ج 17، ص 359.

23 ـ البرهان ـ علامه سید هاشم حسینی بحرانی، ج 3، ص 38.

24 ـ تفسیر کبیر، ج 8، ص 85.

25 ـ شوری/ 23.

26 ـ تفسیر القرآن الکریم، ج 2، ص 433.

27 ـ کشاف، ج 4، ص 219.

28 ـ مجمع البیان، ج 5، ص 29.

29 ـ دهر/ 5 ـ 8.

30 ـ الغدیر، ج 3، ص 107 به بعد، علامه امینی نام 34 نفر از اهل سنت را که با تفاوت های اندک این شأن نزول را نقل کرده اند، می نویسد.

31 ـ الرحمن/19 و 20.

32 ـ تفسیر البرهان، ج 4، ص 265.

33 ـ همان.

34 ـ نور/35.

35 ـ تفسیر برهان، ج 3،ص 136.

36 ـ فرقان/ 74 و شواهد التنزیل، ج 1، ص 539.

37 ـ تأویل الآیات الظاهره، ص 381.

38 ـ آل عمران/ 61.

39 ـ تفسیر کبیر، ج 8، ص 85.

40 ـ نور الثقلین، ج 1، ص 349، ح 163.

41 ـ کلمه ی جمع (ابناء، نساء، انفس) اگر اضافه شود (به ضمیر نا اضافه شده اند) شامل تمامی افراد می شود.

42 ـ بحار الانوار، ج 43، ص 22.